TIẾNG QUAN HOẢ 官話 /ku̯an³³ xu̯a²⁴/ - Ung Chu, Hán-Việt Thông Dụng.

Các bạn nghe đến tiếng Quan hoả chưa? Đây là tên gọi của tiếng Quan thoại Tây Nam được dùng tại một vùng lãnh thổ Trung Quốc tiếp giáp miền núi phía Bắc Việt Nam, như tại Vân Nam 雲南, Tứ Xuyên 四川, Trùng Khánh 重慶, Quý Châu 貴州, Quảng Tây 廣西...
"Quan hoả" là cách đọc từ "Quan thoại" 官話 bằng tiếng Quan thoại Tây Nam /ku̯an³³ xu̯a²⁴/. Vì sự đa dạng về bản ngữ, các cộng đồng ngôn ngữ chung sống tại khu vực kể trên sử dụng tiếng Quan thoại Tây Nam làm ngôn ngữ chung (lingua franca). Tại miền núi phía Bắc Việt Nam gần với biên giới tại Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, tiếng Quan hoả được dùng bởi một số cộng đồng người Hmong (Mông), người Cờ Lao, người Tu Dí... làm ngôn ngữ giao tiếp chung bên cạnh bản ngữ của mình hoặc tiếng Việt. Người thuộc các dân tộc này cũng sinh sống tại các tỉnh nói tiếng Quan hoả ở Trung Quốc.

Do đó, miền núi phía Bắc nước ta có nhiều địa danh bằng tiếng Quan hoả. Phát âm của tiếng Quan hoả khác với những dạng tiếng Quan thoại được đưa vào giảng dạy phổ thông như Quan thoại Bắc Kinh (tiếng Trung Quốc), Quan thoại Đài Loan, Quan thoại Singapore hay Quan thoại Malaysia. Vì vậy, tiếng Quan hoả không thể kí âm bằng pinyin của tiếng Bắc Kinh. Tại chuyên mục này, ta sẽ sử dụng kí hiệu phiên âm quốc tế IPA (International Phonetic Alphabet), ngữ âm tham khảo được thu thập tại các địa phương Liễu Châu 柳州 và Quế Lâm 桂林 của tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, có nét tương đồng cao với tiếng Quan hoả tại Việt Nam.

LAO TỶ PHÙNG

Đỉnh Lao Tỷ Phùng tại xã Nùng Nàng, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu (tính đến tháng 6/2025) là địa điểm săn mây nổi tiếng ở độ cao 1120 mét so với mực nước biển, có thể quan sát được thành phố Lai Châu. Tên gọi "Lao Tỷ Phùng" xuất phát từ tiếng Quan hoả 老地棚 /lau⁵² ti²⁴ pʰuŋ³¹/.

- 老: nghĩa là già, cũ, âm Hán-Việt là "lão"
- 地: nghĩa là đất, mặt đất, âm Hán-Việt là "địa"
- 棚: nghĩa là lán, lều rạp, âm Hán-Việt là "bằng".

Do đó, "Lao Tỷ Phùng" nghĩa là lán cũ (dựng trên nền đất). Tại xã Sán Chải (sáp nhập 2 xã cũ Hồ Mù Chải và Sín Hồ Sán), huyện Si Ma Cai 新馬街 /sin³³ ma⁵² kai³³/ (HV: Tân Mã Giai/Nhai), tỉnh Lào Cai (tính đến tháng 6/2025) có thôn Lao Tỷ Phùng.

Hai nơi này nằm khá gần địa danh Địa Bằng 地棚 tại huyện Mã Quan 馬關 thuộc châu tự trị dân tộc Choang và dân tộc Miêu Văn Sơn (文山壯族苗族自治州), tỉnh Vân Nam, Trung Quốc.
                                                                                             Ung Chu