Tác giả Hoàng Đằng
TỪ
TRÒ CHƠI ĐÁ DẾ TRẺ CON
ĐẾN TRÒ CHƠI CHỌI CHÓ NGƯỜI LỚN Hoàng
Đằng
Bây giờ đang là tháng 2 Âm Lịch, khoảng một tháng nữa,
lúc sáng tinh mơ, ai có dịp đi ra đồng, đều nghe được tiếng dế vang lên chỗ này
chỗ nọ.
Thuở trước, ở quê lão, trong những trò chơi trẻ con,
có trò “đá rế” (rế là tiếng quê lão chỉ con dế). Dế đực mới đá nhau, dế cái thì
không. Dế đen gọi là dế mọi, dế vàng gọi là dế lửa, dế có màu giữa đen và vàng
gọi là dế pha.
Bọn trẻ làng, cứ trời hửng sáng, chạy ra đồng, lần
theo tiếng kêu tìm bắt dế. Dế bắt về được thả vào một hộp rộng; trẻ dùng một
cái que đót nhỏ quét nhẹ vào miệng; dế mở rộng 2 càng hàm ra, căng 2 cánh trên
lưng, xát kèn kẹt vào nhau, tạo thành tiếng kêu “reng reng” rất vui tai. Nếu trong hộp có 2 con đều được kích động
như thế, chúng sẽ xáp đầu đấu. Khi thì húc nhau, con mạnh húc con yếu văng lui,
khi thì giao hàm, cắn nghiến nhau. Con thua bỏ chạy, con thắng hùng dũng vừa chạy
lui chạy tới, vừa cất tiếng “reng reng”. Thấy cũng “đã mắt”. Lũ trẻ phố thị muốn
chơi đá dế, phải mua. Mỗi mùa dế, nhiều trẻ thôn quê kiếm được khá tiền, có thể
may được quần áo, sắm được sách vở.
Đến tuổi thiếu niên, lão phải giúp đỡ cha mẹ trong
công việc đồng áng. “Sáng đi trường, chiều
lại theo trâu” (hay bò). Nhà lão nuôi trâu bò để cày kéo trong việc làm
nông và sinh lợi để chi phí việc học hành của lão. Trong đàn trâu bò nhà, luôn
có con đực nổi.
Bò đực nổi hay trâu đực nổi là những con có độ tuổi
khoảng từ 4 đến 6, cổ to, riêng bò thì nổi u lớn giữa cổ và lưng
Bò đực nổi (ảnh mượn
từ inernet)
Bò và trâu đực nổi giữa nhà này và nhà khác, giữa làng
này và làng khác ra đồng cỏ thường đánh nhau do tranh đồng, tranh vai trò thủ
lãnh đàn hay do tranh gái (bò hay trâu cái trong kỳ “dọi đực” – trứng rụng, muốn
được “cọ” để mang thai). Lão chứng kiến nhiều vụ trâu, bò đánh nhau rất oanh liệt
và kéo dài. Con nào, sau trận đấu, dù hơn hay thua, đều mang thương tích ở đầu,
ở cổ, ở mắt, ở tai.
Dế đá nhau là một trò chơi trẻ con và sau trận đá, lão
chưa hề thấy con nào mất mạng. Bò, trâu đánh nhau ngoài đồng chỉ là một trong
những sinh hoạt tự nhiên của muôn loài trong cuộc cạnh tranh sinh tồn.
Chuyện lão muốn bàn ở đây có khác. Loài vật bị con người bắt đá, đánh, chọi, cắn
nhau đến chết để mua vui.
Chọi
gà:
Gà được nuôi trong mỗi gia đình nông thôn Việt Nam để
lấy thịt hay lấy trứng. Gà đi kiếm ăn trong môi trường tự nhiên, để giành phần,
gà thường hay đá nhau. Khác với loài dế, gà mái cũng đá nhau. Gà mái gặp nhau,
nếu không ưa ý nhau hay tranh chấp gì đó, hai con xông vào nhau, dùng mỏ mổ
nhau vài cái, con thua bỏ chạy, con hơn chẳng thèm đuổi theo nhiều. Gà trống
thì khác, hai con thấy nhau từ xa đã cất tiếng gáy, rồi tiến lại gần nhau, xáp
la cà, cắn xé nhau dữ dội, con thua bỏ chạy, con thắng rượt theo nhiều vòng, rồi
nhảy lên chỗ cao đứng, đập cánh, cất tiếng gáy “cô cô cồ”.
Một đàn gà chỉ chấp nhận một con gà trống làm thủ
lãnh, gà mái có thể sống chung với nhau, nhưng gà trống thì không. Ngay cả lứa
gà trống cùng một mẹ cũng đá nhau hoài để chọn ra con đứng đầu. Từ đấu đá nhau
trong môi trường tự nhiên, gà được lựa giống, nuôi dưỡng chuyên dùng vào việc
chọi để mua vui cho con người.
Loại gà chọi đấu với nhau rất dai, máu me đỏ cả mồng,
cả đầu, thậm chí máu chảy rỉ, lông xơ tước tung tóe, rơi vãi. Qua chọi gà, trò
đánh bạc bằng hình thức cá độ bày ra. Tuy nhiên, trò chơi đá gà trông ít hồi hộp
và người xem ít có cảm giác rùng rợn; còn những loại trò chơi chọi dưới đây
trông mới khủng khiếp.
Chọi
trâu:
Từ môi trường tự nhiên, trâu đánh nhau đã được con người
tổ chức nhằm mua vui. Để long trọng hóa, linh thiêng hóa, và để thu hút nhiều
khán giả với mục đích thu lợi, con người dựng thành lễ hội – Lễ Hội Chọi Trâu.
Và mới đây (12/9/2013) Lễ Hội Chọi Trâu Đồ Sơn Hải
Phòng được công nhận là là Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể Quốc Gia. Giáo sư Hà Văn
Thịnh đã lên tiếng phản bác sự công nhận này; ông viết trong bài “Chọi trâu có nên là di sản văn hóa cấp quốc
gia?” như sau: “... Lễ hội chọi trâu
Đồ Sơn đã có nhiều năm trước và mới phục hồi 24 năm nay là chuyện của Đồ Sơn;
nâng nó lên tầm quốc gia thì lại hoàn toàn là chuyện khác. Bởi nhân danh văn
hóa để thúc đẩy thêm cho tính phi văn hóa trượt dài là điều từ cổ chí kim chưa
thấy bao giờ!”.
Đúng vậy, văn là vẻ đẹp, hóa là biến đổi. Chỉ được gọi
là văn hóa những gì tạo ra biến đổi để chất lượng cuộc sống ngày càng tốt hơn.
Văn hóa hướng con người đến chân, thiện, mỹ; chọi trâu trong lễ hội không còn
là chân, nhất định không là thiện, nhất định không là mỹ. Trong sân chọi, 2 con
trâu không thù ghét gì nhau, không tranh giành nhau bất cứ gì bị con người
thúc; chúng dùng sức đẩy nhau, dùng sừng đâm nhau khiến mình mẩy bị thương tích
nặng nề. Con thua không có đường thoát nhanh, đảo lui đảo tới nhiều vòng giữa
sân. Thậm chí, trong quá trình húc nhau, có con phải chết ngay ở trận tiền. Mà
không chết vì chiến trận phi lý như nói trên, cũng chết vì bàn tay con người.
Trâu thắng, trâu thua đều bị đem mổ thịt bán với giá cao cho người mua về ăn lấy
“hên” !!! Thế thì văn hóa gì nhỉ!
Chọi
chó:
Ở xứ ta, ngày trước, nhiều gia đình nuôi chó để giữ
nhà, để đi săn: chồn, thỏ ..., để vén vệ sinh cho con trẻ khi ỉa. Do hoàn cảnh
thiếu đói của phần lớn dân chúng, phần ăn mỗi bữa dành cho chó rất ít – khoảng
1 chén cơm lưng, có khi, do đà ngon miệng, cả nhà ăn hết cơm, thế là chó không
có phần, Bụng đói, chó phải tận dụng hết phân rơi ra và dùng lưỡi liếm đít trẻ
rất sạch. Bà mẹ hay người giữ trẻ khỏi cần dùng giẻ hay giấy để lau. Nhiều nơi,
khi chó già hay khi cần tổ chức liên hoan, người ta bắt chó làm thịt, cách giết
thịt chó rất tàn nhẫn, bỏ vào bao bố, cột chặt bao rồi dìm xuống nước cho chết
ngạt. Hiện nay, ở nước ta, việc ăn thịt chó đã phổ biến; ngày trước, thịt chó
chỉ ăn nhiều ở miền Bắc. Nhiều người nước ngoài thấy dân mình ăn thịt chó,
không bằng lòng, lên án. Đơn giản bởi vì chó là vật nuôi rất trung thành với chủ
và khôn ngoan, tục ngữ Việt Nam đã có câu: “Lạc
nhà theo chó, lạc ngõ theo trâu”.
Khi tiếp xúc với phương Tây, những gia đình quyền quý
nước ta, ngoài nuôi chó giữ nhà, còn nuôi chó để làm bạn. Trong trường hợp này,
chó có chế độ ăn uống đầy đủ, được chăm sóc y tế khi ốm đau.
Và gần đây, dân giàu nuôi chó còn để tham gia một trò
chơi mới: chọi chó.
Giống chó nuôi để tham gia trò chơi là giống chó
Pitbull - giống cắn nhau liều và dai. Vì vậy, trong và sau trận đấu, thân hình
con chó bị rách nát, máu me khiến những ai có lòng trắc ẩn không thể nhìn được.
Trong trò chơi này, lão không tìm ra một ý nghĩa tốt đẹp
nào hết mà thấy đó chỉ là một hình thức bạo lực tàn nhẫn.
“Sau
khi trang tin tiếng Anh DTI news của Báo điện tử Dân trí đăng lại bài viết trên
báo Tiền phong về thú chọi chó bạo lực đang được một số người du nhập vào Việt
Nam, nhiều độc giả quốc tế đã bày tỏ phản ứng dữ dội về hoạt động tàn nhẫn này.
Chỉ
trong thời gian ngắn sau khi bài viết được đăng tải hôm 10/3, nhiều độc giả nước
ngoài đã có những bình luận bày tỏ sự ghê sợ, phẫn nộ, thậm chí yêu cầu cơ quan
chức năng phải vào cuộc.”
Sau đây là một vài ý kiến điển hình.
Catherine Till viết “ ...Thế giới, với tôi, là một nơi rất đáng sợ…Tôi không thể tưởng tượng
sự sợ hãi của những con vật không tự bảo vệ được mình kia, khi chúng bị buộc phải
tham gia các cuộc đấu…”
T. Sanger còn tuyên bố tẩy chay du lịch đến Việt Nam: “ ... Tôi sẽ không tới thăm đất nước của các
bạn cho tới khi việc làm này chấm dứt ...”
Trên thế giới, nhất là tại các nước phát triển, chọi
chó bị xem là bất hợp pháp.
Đạo luật cấm chọi động vật của Mỹ ban hành tháng
5/2007 xem chọi chó là trọng tội theo luật pháp liên bang, và có thể bị phạt tối
đa 250.000 USD và 3 năm tù giam.
Tại Anh, đạo luật các giống chó nguy hiểm ban hành năm
1991 quy định cấm nuôi giống chó pitbull.
Hậu quả sau cuộc chiến
(trong ảnh hàm dưới của Pitbull bị cắn cụt)
Ngày xưa, Khổng Tử (551 – 479 tr CN) nói: “Bản tính
con người gần giống nhau, nhưng do môi trường sinh hoạt, do giáo dục, tính trở
nên khác nhau xa giữa người này và người khác” (Tính tương cận dã, tập tương viễn
dã). Như vậy, tính con người dù vốn là thiện như quan niệm của Mạnh Tử (372 –
289 tr. C.N.) hay là ác như quan niệm của Tuân Tử ( 298 – 238 tr. C.N.), qua quá
trình sống chung đụng trong cộng đồng, qua giáo dục tốt hay xấu mà trở thành ác
hay thiện.
Thế thì có ai trong chúng ta nghĩ rằng những ẩu đả giữa
người và người trên đường chỉ vì một duyên cớ rất nhỏ nhặt, những vụ giết người
cướp của với máu lạnh, thói vô cảm của con người trước nỗi đau của bà con, làng
xóm, đồng bào mình... một phần bắt nguồn từ việc xem nhiều lần các trò chơi buộc
động vật đấu chọi, cắn xé nhau không nhỉ?
Lão Gàn Hoàng Đằng
17/3/2014
