QUAN QUẢ CÔ ĐỘC 鰥寡孤獨 - Ngày ngày viết chữ

Photo by Chris on Unsplash

 
Trong "Gia huấn ca", bài "Dạy con ở cho có đức", Nguyễn Trãi viết:

"Thương người quan quả cô đơn,

Thương người đói rét lầm than kêu đường."

 
Về "quan quả cô đơn", nghĩa cụ thể như sau:

- Quan (鰥) là người goá vợ hoặc người lớn tuổi mà không có vợ.
- Quả (寡) là người goá chồng. Hán Việt tự điển của Thiều Chửu cũng giảng năm mươi tuổi mà chưa có chồng gọi là "quả".
- Cô (孤) là người trẻ không cha mẹ.
- Đơn (單), đúng ra phải dùng "độc" (獨) nhưng có lẽ vì luật bằng trắc tiếng thứ sáu của câu lục phải mang vần bằng nên dùng "đơn" thay cho "độc". "Độc" là người già không con cháu.
 
"Quan quả cô độc" xưa gọi là "tứ cùng", là bốn hạng người đáng thương nhất vì không có ai để nương tựa, là "khốn cùng vô cáo chi dân" (困窮無告之民) tức là hạng dân khốn khổ b.ần cùng nhưng không nói với ai được, không kêu vào chỗ nào được, ý nói rất khổ sở.
 
Ngày ngày viết chữ trích trọn một đoạn có câu lục bát trên để các bạn đọc thêm:
 

"Lấy điều ăn ở dạy con,

Dẫu mà gặp tiết nước non xoay vần.

Ở cho có đức có nhân,

Mới mong đời trị được ăn lộc trời.

Thương người tất tả ngược xuôi,

Thương người lỡ bước, thương người bơ vơ.

Thương người ôm dắt tr.ẻ thơ,

Thương người tuổi tác già nua bần hàn.

Thương người quan quả cô đơn,

Thương người đói rét lầm than kêu đường."

 ................

Nguồn tham khảo: "Gia huấn ca tường chú", Nguyễn Trãi, Ngọc Hồ và Nhất Tâm chú giải, NXB Hội Nhà văn, 2017.
#quangkhuetao là album giới thiệu một số từ ngữ trong thơ văn Nguyễn Trãi. Tên album lấy từ câu "Ức Trai tâm thượng quang khuê tảo" trong bài "Quân minh thần lương" của Lê Thánh Tông.
 
Trích từ trang web Ngày ngày viết chữ