HƯ 虛 là Không thực; CẤU 構 là Cấu Tạo, là Làm nên. Nên nghĩa đơn giản nhất của HƯ CẤU là: Cấu tạo hay làm nên một viêc gì đó hay một câu chuyện nào đó không có thật. Từ nghĩa gốc nầy phát sinh thêm những nghĩa rộng hơn như:
- HƯ CẤU là vựa vào truyện có thực rồi tưởng tượng thêm thắc những chi tiết ly kỳ khúc chiết để hấp dẫn người nghe người đọc hơn.
- HƯ CẤU là vựa vào những sự kiện có thật trong lịch sử, rồi dựng nên một câu truyện hay nhân vật có kết cấu hợp "lô-gích" để giải thích hoặc chứng minh là những sự kiện đó có thật một cách hợp tình hợp lý.
- HƯ CẤU trước mắt thường xuất hiện dưới các hình thức Tiểu thuyết, Điện Ảnh, Kịch nghệ, Hoạt họa...
Trong phạm vi nhỏ hẹp của bài viết nầy, ta chỉ điểm qua một vài HƯ CẤU trong Lịch Sử và Văn Học mà thôi.
A. HƯ CẤU là sản phẩm của trí tưởng tượng:
Như thuyết TAM HOÀNG NGŨ ĐẾ 三皇五帝 của Trung Hoa nhằm giải thích và tôn vinh nguồn gốc của Hán tộc mà thôi:
* TAM HOÀNG 三皇 theo ý nghĩa nguyên thủy của thời thượng cổ thì TAM HOÀNG là Thiên Hoàng Thị 天皇氏、Địa Hoàng Thị 地皇氏、và Nhân Hoàng Thị 人皇氏. Nhưng theo các sử sách ghi lại của các đời sau thì mỗi người ghi mỗi khác.
- Theo Thượng Thư Đại Truyện《尚書大傳》thì Tam Hoàng là:
- Theo Xuân Thu Vận Đấu Xu《春秋運鬥樞》thì Tam Hoàng là :
- Theo Phong Tục Thông Nghĩa《風俗通義》thì Tam Hoàng là :
- Theo Tam Tự Kinh《三字經》thì Tam Hoàng là :
* NGŨ ĐẾ 五帝 là năm vị Đế Vương thời bàng cổ tượng trưng cho Ngũ Phương Thượng Đế 五方上帝; nhưng thực ra đó chỉ là Năm vị Thủ lĩnh của Năm Bộ lạc thời thượng cổ mà thôi.
- Theo Lã Thị Xuân Thu《吕氏春秋》thì Ngũ Đế là:
- Theo Đại Đái Lễ Ký《大戴禮記》thì Ngũ Đế là:
- Theo Tư Trị Thông Giám Ngoại Kỷ《資治通鑒外紀》thì Ngũ Đế là:
Vì là sản phẩm của HƯ CẤU nên mỗi nơi nói một cách; mỗi đời nói một kiểu không giống nhau, nhưng tựu trung cũng cùng một mục đích là tôn vinh lòng tự hào về nguồn gốc của dân tộc mình mà thôi; Cũng như nguồn gốc của dân tộc Việt Nam ta vậy.
Ta cũng tự hào mình là...
- Con Rồng Cháu Tiên là "Con cháu của Rồng và Tiên" theo truyền thuyết: Lạc Long Quân kết duyên với bà Âu Cơ sanh được một trăm trứng, nở ra một trăm người con trai. Âu Cơ là giống tiên nên dẫn năm mươi người con lên núi, còn Lạc Long Quân là giống rồng nên dẫn năm mươi người con đi về hướng biển; và người con trưởng lên làm vua nước ta, lấy hiệu là vua Hùng Vương thứ Nhất.
- Theo Đại Việt sử lược và nhiều tài liệu khác, triều đại Hùng Vương được truyền qua 18 đời, từ năm 2919 trước Công Nguyên đến năm 258 trước Công Nguyên, vị chi là 2661 năm, nếu đem chia đều cho 18 đời, thì mỗi đời vua Hùng là 148 năm. Đủ thấy đó chỉ là Hư Cấu, nhưng với người Việt Nam, các vua Hùng đại diện cho Tổ tiên, cho truyền thống dựng nước và là niềm tự hào về nền văn minh đậm đà bản sắc riêng xuyên suốt nhiều nghìn năm.
Bấm vào link dưới hình minh họa để xem cụ thể về 18 đời vua Hùng Vương của nước Văn Lang.
https://vtc.vn/18-doi-vua-hung-gom-nhung-ai-ar669738.htm
B. HƯ CẤU là dựa vào truyện có thực rồi tưởng tượng thêm thắt những chi tiết ly kỳ khúc chiết để hấp dẫn người nghe người đọc hơn. Như hai giai thoại văn chương của hai câu thơ trong Tăng Quảng Hiền Văn mà ta đã từng biết qua:
時來風送滕王閣， Thời lai phong tống Đằng Vương Các,
* Câu "Thời lai phong tống Đằng Vương Các" chỉ là chuyện của Vương Bột 王勃（650—676), người đứng đầu của Tứ Kiệt buổi Sơ Đường, trên đường đi thăm cha đang làm quan ở Giao Chỉ, nhân đi ngang qua phủ Hồng Châu, nhằm lúc Đô Đốc Diêm Bá Dư đang mở tiệc khoản đãi các văn nhân thi sĩ, ông tham dự và làm bài "Đằng Vương Các Tự 滕王閣序" nổi tiếng và dương danh khắp thiên hạ. Vì bài tự quá nổi tiếng, quá xuất sắc, nên người đời sau hư cấu thêm thắt những chi tiết thần bí khúc chiết để làm cho câu chuyện ly kỳ và lý thú hơn như sau:
Năm Vương Bột 16 tuổi trên đường đi thăm cha đang làm quan ở Giao Chỉ, hay tin Đô Đốc Diêm Bá Dư 閻伯嶼 trấn nhậm Hồng Châu trùng tu Đằng Vương Các mở cuộc thi thơ văn và khoản đãi tân khách bốn phương. Chủ ý của Diêm Bá Dư là muốn khoe tài con rễ là Ngô Tử Chương 吳子章, nên đã cho Chương trau chuốt sẵn một bài phú thật hay để ngày hôm đó viết lại.
Vương Bột bèn hươi bút viết thêm tám câu thơ để kết thúc cho bài văn trên như sau:
滕王高閣臨江渚， Đằng Vương cao các lâm giang chữ佩玉鳴鸞罷歌舞。 Bội ngọc minh loan bãi ca vũ.畫棟朝飛南浦雲， Họa đống triêu phi nam phố vân珠簾暮卷西山雨。 Chu liêm mộ quyển tây sơn vũ.閒雲潭影日悠悠， Nhàn vân đàm ảnh nhật du du,物換星移幾度秋。 Vật hoán tinh di kỷ độ thu.閣中帝子今何在? Các trung đế tử kim hà tại?檻外長江空自流。 Hạm ngoại trường giang không tự lưu!
Có nghĩa:
Gác Đằng sừng sững bờ xa,Rộn ràng ngọc chuốc sanh ca đã dừng.Bờ nam mây sớm ngập ngừng,Rèm châu cao cuốn bâng khuâng nắng chiều.Bóng mây đầm nước đìu hiu,Sao dời vật đổi đã nhiều thu qua.Vua tôi trong gác đâu ta?Trường Giang ngoài mái la đà chảy xuôi!
Ngô Tử Chương lặng thinh không nói được lời nào. Các quan khách thấy thế muốn chữa thẹn cho Ngô Tử Chương bèn cùng ứng tiếng: "Bài văn tài tình của Vương Bột và sức nhớ tài tình của Tử Chương đều là kỳ tài thiên hạ hiếm có, đều đáng được trân trọng cả!" Vương Bột và Ngô Tử Chương cùng bắt tay nhau và cùng tạ ơn quan khách trong buổi tiệc.
Vương Bột nổi tiếng luôn từ đấy và Gác Đằng Vương với bài Đằng Vương Các Tự 滕王閣序 của Vương Bột cũng được lưu truyền thiên cổ với các câu đã trở thành Thành Ngữ cho đến hiện nay như:
* Lão Đương Ích Tráng 老當益壯: Già mà còn mạnh khỏe.
Ta thấy qua những chi tiết HƯ CẤU thêm, câu truyện kể đã trở nên khúc chiết, lý thú và hay ho hơn nhiều. Một điều đáng ngạc nhiên nữa là...
Vì tích của Vương Bột, mà trong Tăng Quảng Hiền Văn có câu:
Thời lai phong tống Đằng Vương Các 時來風送滕王閣
Có nghĩa:
Khi thời đã đến rồi thì sẽ có gió đưa đến Đằng Vương Các ngay.
Ý của câu trên là: Khi thời vận tốt đã đến, thì con người sẽ rất dễ dàng có cơ hội để phát tích về mặt tiếng tăm hay công danh sự nghiệp. Nhưng khi qua đến Việt Nam ta, thì lại chuyển sang ý chỉ về TÌNH DUYÊN thuận lợi, may mắn, và gọi là DUYÊN ĐẰNG. Như ...
Trong Truyện Kiều để tả cuộc tình duyên thuận lợi của Hoạn Thư với Thúc Sinh, cụ Nguyễn Du cũng mượn tích nầy:
Trong Truyện Kiều để tả cuộc tình duyên thuận lợi của Hoạn Thư với Thúc Sinh, cụ Nguyễn Du cũng mượn tích nầy:
DUYÊN ĐẰNG thuận nẽo gió đưa,Cùng chàng kết tóc se tơ những ngày.
Ngay cả trong Hồng Đức Quốc Âm Thi Tập với sự chủ xướng của vua Lê Thánh Tông cũng mượn từ GÁC ĐẰNG để chỉ dịp may hiếm có, cơ hội thuận lợi cho tình duyên như:
Thương nhỉ, Hồng nhan nguyền khéo lỗi,GÁC ĐẰNG nhờ gió những ai vay!
Hay như hai câu thơ trong Truyện thơ Nôm khuyết danh Trinh Thử :
Đưa duyên nhờ gió GÁC ĐẰNG,Đành tay con tạo nhắc bằng đồng cân.
...và như trong Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca của Lê Ngô Cát và Phạm Đình Toái, bài thứ 8 tả lại mối tình giữa Công chúa Tiên Dung và Chữ Đồng Tử cũng có câu:
Tiên-Dung gặp buổi đi chơi,Gió đưa ĐẰNG CÁC, buồm xuôi Nhị-Hà,
Hay như trong Bích Câu Kỳ Ngộ, tả lại mối tình tiên tục giữa Tú Uyên và Giáng Kiều cũng có câu:
GÁC ĐẰNG VƯƠNG mấy dặm khơi,Có duyên đành đã gió trời thổi đưa.
Trong truyện Quan Âm Thị Kính thì đổi từ Gác Đằng thành Gió Đằng, nhưng cũng cùng một ý dùng để chỉ tình duyên:
GIÓ ĐẰNG kể khéo đưa duyên,Chàng Lưu dung dủi đến miền Thiên Thai.
Cái "May mắn trong công danh sự nghiệp ở bên Tàu" qua đến Việt Nam ta thì trở thành "Cái may mắn trong tình duyên đôi lứa"! Chỉ trong bài Văn Tế Nguyễn Thị Tồn, viết để tế vợ mình, cụ Thủ Khoa Bùi Hữu Nghĩa đã diễn cái ý của tích nầy bằng bốn chữ GIÓ THẦN ĐƯA GÁC với ý nghĩa giống như nghĩa gốc lúc ban đầu mà thôi :
Ở theo thời, làm theo thế, qua khỏi tuần Sấm Đất Tan Bia,Bay kịp chúng, nhảy kịp người, mới đặng hưởng GIÓ THẦN ĐƯA GÁC.
Ta thấy trong vế trên trong bài văn tế của cụ Bùi Hữu Nghĩa còn có bốn chữ SẤM ĐẤT TAN BIA. Bây giờ thì ta đến với giai thoại của câu:
運去雷轟薦福碑. Vận khứ lôi oanh Tấn Phúc Bi.
Như ta đã biết...
Đại văn Hào đời Tống là Phạm Trọng Yêm 范仲淹 khi làm Quận Thú ở Nhiêu Châu (thuộc Quận Ba Dương tỉnh Giang Tây hiện nay). Một hôm có thư sinh Trương Hạo 張鎬 lưu lạc giang hồ đến xin cứu giúp. Phạm thương vì người tài hoa mà chửa gặp thời, định giúp đỡ, nhưng Phạm là một ông quan thanh liêm, không lấy đâu ra tiền để giúp. Cuối cùng ông bèn đến nhờ trụ trì chùa Tấn Phúc, xin cho thư sinh kia được in một số bản văn ở thạch bia phía sau chùa bán mà độ nhật để về quê. Đây là bản văn khắc trên đá với bút pháp của Âu Dương Tuân 歐陽詢, là một trong Sơ Đường Tứ Đại Thư Pháp Gia 初唐四大書法家, nên rất được mọi người ưa chuộng.
Số của chàng thư sinh nầy đã xui rồi, lại càng thúi củ hủ hơn nữa, cho nên mới nói là:
Đại văn Hào đời Tống là Phạm Trọng Yêm 范仲淹 khi làm Quận Thú ở Nhiêu Châu (thuộc Quận Ba Dương tỉnh Giang Tây hiện nay). Một hôm có thư sinh Trương Hạo 張鎬 lưu lạc giang hồ đến xin cứu giúp. Phạm thương vì người tài hoa mà chửa gặp thời, định giúp đỡ, nhưng Phạm là một ông quan thanh liêm, không lấy đâu ra tiền để giúp. Cuối cùng ông bèn đến nhờ trụ trì chùa Tấn Phúc, xin cho thư sinh kia được in một số bản văn ở thạch bia phía sau chùa bán mà độ nhật để về quê. Đây là bản văn khắc trên đá với bút pháp của Âu Dương Tuân 歐陽詢, là một trong Sơ Đường Tứ Đại Thư Pháp Gia 初唐四大書法家, nên rất được mọi người ưa chuộng.
Số của chàng thư sinh nầy đã xui rồi, lại càng thúi củ hủ hơn nữa, cho nên mới nói là:
運去雷轟薦福碑. Vận khứ lôi oanh Tấn Phúc Bi.
Khi đã hết thời rồi, thì sấm sét cũng đánh bể bia của chùa Tấn Phúc là vì thế! Truyện nghe đã hấp dẫn rồi, càng hấp dẫn hơn với các chi tiết thần thoại mà nhân gian đã thêm thắt vào như trong vở tạp kịch "Bán dạ lôi oanh Tấn Phúc Bi 半夜雷轟薦福碑" của kịch tác gia Mã Trí Viễn 馬致遠 đời nhà Nguyên như sau:
Tú Tài TRƯƠNG HẠO 張鎬 (HẠO là Sáng loáng) nhà nghèo hiếu học, ở nhờ nhà của một người đồng tông ở Trương Gia Trang, làm nghề dạy học để mưu sinh. Trang chủ cũng tên TRƯƠNG HẠO 張浩 (HẠO là To lớn). Một hôm có bạn là Quận Thú ở Nhiêu Châu tên Phạm Trọng Yêm đến thăm, biết Trương Hạo có chí lớn mà chưa gặp thời, bèn khuyến khích bạn viết một bài Vạn Ngôn Trường Sách 萬言長策, là sách lược an bang trị quốc trên một vạn chữ, để mình mang về triều đình tiến cử lên cho nhà vua. Đồng thời, Phạm còn viết thêm ba lá thư để gởi gắm cho ba người bạn thân nhờ giúp đỡ cho Trương Hạo, đó là Huỳnh Viên Ngoại, Lưu Sĩ Lâm và Tống Công Tự đều là quan viên đương triều. Chẳng may số của Trương Hạo còn quá lận đận, nên khi tìm đến Huỳnh Viên Ngoại và Lưu Sĩ Lâm thì hai người đều đã nhuốm bệnh qua đời, còn Tống Công Tự thì ở quá xa. Trên bước đường lưu lạc, trong một đêm mưa gió Trương Hạo trú mưa trong miếu Nam Hải Xích Tu Long Thần lại xin được một lá xăm Hạ Hạ. Lúc đang thất chí bi phẩn cùng cực vì số phận hẩm hiu của mình, Trương Hạo đã đề thơ trên vách miếu xúc phạm đến Long Thần. Long Thần nổi giận chờ có dịp sẽ báo phục.
Một kết thúc có hậu theo đúng như các kịch bản ngày xưa.
Ta thấy thông qua HƯ CẤU, một câu truyện đơn giản trở nên phức tạp và khúc chiết rất nhiều vì các chi tiết được thêm thắt vào cho ly kỳ gây cấn hơn, nhất là khi đưa vào Tạp kịch 雜劇 là một bộ môn của sân khấu xưa.
Hẹn bài viết tới:
HƯ CẤU trong các tác phẩm võ hiệp của KIM DUNG.
杜紹德
Tú Tài TRƯƠNG HẠO 張鎬 (HẠO là Sáng loáng) nhà nghèo hiếu học, ở nhờ nhà của một người đồng tông ở Trương Gia Trang, làm nghề dạy học để mưu sinh. Trang chủ cũng tên TRƯƠNG HẠO 張浩 (HẠO là To lớn). Một hôm có bạn là Quận Thú ở Nhiêu Châu tên Phạm Trọng Yêm đến thăm, biết Trương Hạo có chí lớn mà chưa gặp thời, bèn khuyến khích bạn viết một bài Vạn Ngôn Trường Sách 萬言長策, là sách lược an bang trị quốc trên một vạn chữ, để mình mang về triều đình tiến cử lên cho nhà vua. Đồng thời, Phạm còn viết thêm ba lá thư để gởi gắm cho ba người bạn thân nhờ giúp đỡ cho Trương Hạo, đó là Huỳnh Viên Ngoại, Lưu Sĩ Lâm và Tống Công Tự đều là quan viên đương triều. Chẳng may số của Trương Hạo còn quá lận đận, nên khi tìm đến Huỳnh Viên Ngoại và Lưu Sĩ Lâm thì hai người đều đã nhuốm bệnh qua đời, còn Tống Công Tự thì ở quá xa. Trên bước đường lưu lạc, trong một đêm mưa gió Trương Hạo trú mưa trong miếu Nam Hải Xích Tu Long Thần lại xin được một lá xăm Hạ Hạ. Lúc đang thất chí bi phẩn cùng cực vì số phận hẩm hiu của mình, Trương Hạo đã đề thơ trên vách miếu xúc phạm đến Long Thần. Long Thần nổi giận chờ có dịp sẽ báo phục.
Một kết thúc có hậu theo đúng như các kịch bản ngày xưa.
Ta thấy thông qua HƯ CẤU, một câu truyện đơn giản trở nên phức tạp và khúc chiết rất nhiều vì các chi tiết được thêm thắt vào cho ly kỳ gây cấn hơn, nhất là khi đưa vào Tạp kịch 雜劇 là một bộ môn của sân khấu xưa.
Hẹn bài viết tới:
HƯ CẤU trong các tác phẩm võ hiệp của KIM DUNG.
杜紹德
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét