KHẢO BÌNH VỀ “SỐNG CHỤ SON SAO” (BÀI 3) - Nguyễn Khôi

SO SÁNH CÁC BẢN DỊCH “SỐNG CHỤ SON SAO” VỚI BẢN GỐC (Tiếng Thái phiên âm)

- Sống (xống) = Tiễn đưa
- Chụ = nhân tình, người tình
- Son = răn, dạy bảo, (son tạy = dạy dỗ), dặn dò
- Sao = gái, cô gái
Sống chụ son sao = Tiễn đưa người tình, dặn dò cô gái.
 
So sánh một số đoạn thơ hay, đẹp nhất:
 
*-1,

Cộp chụ tạu cáy khăn

Pa lăng phăn mữa xú hườn hươn chọi

Hên tò, mek dắn dọi lồng tồng xí puông

Mươi luông tặp cháy cá hươn ông pên piếng

Tản chụ pên niếng nắc hặc chụ pên niếng niêu

Hứa chaư điêu bánh xong xừ đảy.

 
Dịch xuôi của Cầm Cường:
 

Bên nhau tận thâu đêm gà gáy

Đèo giấc mơ về tới nhà, trăng xế đầu núi

Màn sương buông đồng làng bốn mảng

Sương lạnh sa mái nhà “Ông” thành tảng

Lời tình xôi nén chặt

Thương tình xôi nén chắc vào xôi

Mảnh tim này ai nỡ xẻ làm đôi.

 
Mạc Phi:
 

Đôi ta ngồi khuống tận khi gà gáy

Đeo mộng về nhà lúc xế vầng trăng

Bốn phía sa mù dâng

Mịt mùng sương buông lấp mái

Lời hẹn hò bền chắc

Tình đôi ta nhuyễn chặt

chung trái tim không thể xẻ đôi.

 
Điêu Chính Ngâu:

Ta yêu nhau cùng chơi “khuống” tận gà gáy

Mang mộng về nhà lúc vầng trăng xế đầu non

Thấy mịt mùng sương phủ bốn bề

Sương sa lấp mái, đông thành tuyết

Mối tình càng vương ván

yêu nhau như nắm xôi nhuyễn chặt

Tría tim này nỡ xẻ làm đôi

 
Nguyễn Khôi:
 

Có đêm chuyện chừng quên gà gáy

Đeo mộng về trăng rải như mơ

Mù dâng sương tỏa mịt mờ

Tơ duyên xe lối hẹn hò bền lâu

 

*-2, 

Pan đắng cởn hin lạn mà lắn tặp mữ

Tặp mữ tắp phái khoa niu cơi

Lượt háu dọi, xẩm xép naư mốc

Lượt baứ tốc, xẩm xép naư chau

Tộc cuông chaư báu ni phaư hụ

Tộc ná chu, hảy dú cuông pha.

 

Cầm Cường:
 

Ví như phiến đá tảng đập trúng vào tay

Đẹn tay đúng ngón út phía phải

Máu chưa chảy mà xót nỗi lòng

Máu chưa rơi, mà nhức mhối trong tim

Đau nỗi lòng, ai có thấu chăng?

Tủi nỗi lòng, vò võ gối chăn.

 
Mạc Phi:
 

Như nậy đá to, đá sập

Vần đá tảng đè tay

Đè tay, đè tay phải,ngón út

Máu không rớt mà đau tận ruột

Máu không rơi mà buốt tận tim

Đau trong ruột, không người đoái hoài

Buốt trong tim, thăm hỏi nào ai?

xót xa em trùm chăn thầm khóc.

 
Điêu Chính Ngâu:
 

Như nậy đá, đá sập phải tay

Đè tay đè ngón út

Máu không chảy mà xót tận tim

Máu không rơi xót đau cõi lòng

Buồn trong lòng nào có ai hay?

Tình thương đành trùm chăn thầm khóc.

 
Nguyễn Khôi:
 

Như vần đá, đá lăn đổ sập

Dập ngón tay rút ruột mà đau

Máu không rơi buốt tận đầu

Nhói trong tim hỏi ai nào biết cho?

Trùm chăn kín xót xa thầm khóc

 
*-3,….

Nham bók pục, đất bók pục nằng cong

Nhám bók tong, đất bók tong nằng thả

Nham bók mạ, đất bók mạ nằng thả hướm lay

 

……..
 
Cầm Cường:

Mùa hoa bưởi, ngắt hoa bưởi ngồi trông

Mùa hoa vông, ngắt hoa vông ngồi chờ

Mùa hoa mạ, ngắt hoa mạ ngồi ngóng đợi hoài

…

 

Mạc Phi:
 

Dù thành vợ người ta, cứ xẻ lòng chờ, em ạ!

Mùa hoa bưởi ngắt hoa bưởi ngồi mong

Mùa hoa vông ngắt hoa vông ngồi đợi

Mùa hoa mạ, ngắt hoa mạ ngồi chờ

Hoa sắp héo, sương mai em nhúng

Hoa sắp tang, nước rượu em ngâm

Hoa gói khăn đào 20 năm không phai

19 đời Tạo quan vẫn thắm

Đôi ta yêu nhau lấy gì gửi mặt?

Gửi vải sợ vải sờn

Gửi đàn sợ đàn gãy

Gửi bạc vụn sợ không đáng lòng

Gửi bạc nén ? nhưng anh của khó nhà không!

Gửi vật tre mây sợ hóp

Đôi ta yêu nhau, anh gửi chiếc đàn môi đồng

Còn thương anh, đàn môi đồng nhớ mãi

Duyên mai sau, đàn môi đây, hãy lấy nhận người

Cất kỹ trong lòng, em ơi, đừng nhầm lẫn nhận sai!

Con khóc giơ đàn môi dỗ nín

Ngày về Trời (chết) treo trên cổ ngựa (giấy) bay

Đàn bay lên thành một cánh bướm vàng

Lời thương đặt trong lòng đừng phai

Trầu têm đặt trong giỏ đừng úa

Lạc phương trời đừng buồn

Vòng bảy cõi Mường xa đừng đổi thay!

 

Điêu Chính Ngâu:
 

Em lấy ai hãy xẻ lòng chờ

Mùa hoa bưởi em ngắt hoa bưởi ngồi mong

Mùa hoa vông em ngắt hoa vông ngồi đợi

Mùa hoa mạ em ngắt hoa mạ ngồi chờ

Hoa sắp héo đem dấp sương mai hoa sẽ tưoi lại

Hoa sắp phai đem ngâm rượu quế

Hoa sắp tàn đem gói khăn hồng

Khăn hồng để 20 năm không phai

Mười chín đời vẫn tươi

Đôi ta yêu nhau biết gửi gì làm kỷ vật?

 
Nguyễn Khôi:
 

Cho dù đã vợ người ta

Đã yêu xin xẻ lòng chờ đợi nhau

Mùa hoa bưởi hoa ngâu hẹn đợi

Hoa mạ vàng chờ tới tàn phai

Hoa tàn em nhúng sương mai

20 năm gói khăn mùi còn thơm

19 đời Tạo quan vẫn thắm

Mặt thân thương gửi gắm gì hơn

Vải ư ? sợ vải chóng sờn

Đàn ư ? lại sợ gãy đàn ngang cung

Gửi bạc vụn sợ l\không xứng đáng

Bạc nén ư ? Anh kiếm chưa ra

Gửi tre lại sợ tre già

Đàn môi cất kỹ kẻo mà nhận sai

Con khóc lấy đàn môi dỗ nín

Ngày về Trời theo cánh ngựa bay

Lời thương em nhớ đừng phai

Hồn thương đừng có đổi thay cõi trời

Như hóa phép vàng tươi cánh bướm

Qua hè về đông đến cưới nhau

 
*-4,

Mứa lồng hươn, phác cát hính pên bứa

Bát lau lửa, xửa ón nọi ma ták têm chăn

……..
 
Cầm Cường:
 

Lúc ra đi hạt cải mới nảy mầm

Tới ngày về, áo con tre phơi đã đầy sân

….
 
Mạc Phi:
 

Khi anh ra đi cải chia cánh bướm

Khi anh trở về cải già đơm hoa

Lâu ngày, em đã quên hơi hết lạ.

Khi anh ra đi, khăn Piêu đen em còn vắt sào ngang

Khi anh trở về, áo con nhỏ đã giăng đầy sân

Dây trầu không cũng xào xạc rụng cuống

Sâu khoét trong lòng cây tươi được chăng?

bạn lứa đều nên duyên may mắn

Thiệt riêng anh ở vắng một mình!

 
Điêu Chính Ngâu:
 

Khi anh đi rau cải mới mọc mầm

Chiếc Piêu đen còn phơi sào giữa

Lúc anh về áo con nhỏ phơi đầy sân

Rì rào lá Trầu rơi khỏi cuống

Tre kém tươi phải chăng sâu khoét?

Bạn cũ đều nên đôi nên lứa

Còn ta thời lẻ loi đơn độc!

 
Nguyễn Khôi:
 

Khi anh đi cải ngồng cánh bướm

Anh trở về, cải muộn đơm hoa

Khi đi Piêu mới rủ là

Khi về áo trẻ khắp nhà dăng phơi

Lá trầu vàng rụng rơi khỏi cuống

Cây tre sầu chết đứng vườn bên

bạn bè nên lứa nên duyên

Riêng anh đơn độc nhìn em bẽ bàng.

 
Thơ Thái phổ biến khổ thơ gồm 3 câu một, đây là một cách chia khổ thơ đặc sắc để tạo ra sự nhấn mạnh (tạo thành 1 ý, kiểu vần Lưng của hát KHẮP rất vần,có tính cân đối nhịp nhàng dễ đọc, dễ ngâm). Thể KHẮP phải chăng là gần với thể ngâm khúc (song thất lục bát - độc nhất vô nhị chỉ Người Kinh mới có) ?…Vì thế nên NK tâm đắc “vận” vào (áp vào) mà dịch Sống Chụ Son Sao.

Trong các bản Sống Chụ Son Sao còn lại đến nay thì:
1, Bản Điêu Chính Ngâu (1914-1958) -Thái trắng Quỳnh Nhai – Sơn La, là người sưu tầm dịch đầu tiên (nxb Hội Nhà Văn-1957) được coi là bản dịch sát nghĩa nhất, tuy không đầy đủ bằng các bản sau.
2, Bản do Nhà văn Mạc Phi (1928-1996)-Hoa, tên thật là Lưu Huy Hòa, sinh tại Mông Tự -Vân Nam (Trung Quốc), lấy vợ Thái, từng là Chủ tịch Hội VHNT tỉnh Lai Châu.
Bản này (1960) dài hơn bản 1957 tới 242 câu… được coi là những câu thơ có giá trị làm cho ý nghĩa và hình ảnh các đoạn thơ trở nên tinh tế sống động hẳn lên. Trước khi tiến hành dịch, Mạc Phi đã so sánh đối chiếu chỉnh lý giữa các bản sưu tầm năm 1957, 1958 và 5 bản chép tay khác ở Thuận Châu, Mai Sơn, Mường La (Sơn La). Sau đó Ông còn hiệu đính lần cuối với sự tham gia của 1 số nghệ nhân người bản địa. Đây có thể coi là một bản Truyện thơ dược hiệu đính (nhuận sắc) công phu... Tuy nhiên, theo các nhà sưu tập nổi tíếng của Dân tộc Thái như Điêu Chính Ngâu, Hà Hem, Quàng Văn Đôi, Pánh Túng, Phóng Nói, Lù Văn Nhớ, Cầm Bao, Cầm Biêu, Lò Văn Sỹ, Lò Văn Cậy, Cầm Cường… thì trên đại thể,tất cả các bản truyện thơ Sống Chụ Son Sao đều chỉ khác nhau ở một số chữ đệm đầu câu hoặc cuối câu thơ, hoặc khác nhau về cách sắp xếp một số câu trong một số đoạn (do là thể KHẮP - hát thơ).

PGS – TS Cầm Cường (1934-1996) - Thái đen Sơn La, Đại học Tổng hợp Hà Nội, mới công bố một số đoạn dịch khá sát nghĩa…
Một điều ngẫu nhiên thú vị là: các dịch giả (Điêu Chính Ngâu, Mạc Phi, Nguyễn Khôi) có thời đều ở Bản Nà Coóng, xã Chiềng Cơi, huyện Mường La, tỉnh Sơn La- nơi khu gia đình cán bộ Khu Tây Bắc và tỉnh Sơn La cư trú – phải chăng đó là duyên tiền định để các “Nhà” cùng Hứng khởi trước sau cất công thả hồn “dịch” Sống Chụ Son Sao” cho mọi người (các Dân tộc anh em trong mái nhà Việt Nam) cùng ngâm nga thưởng thức thiên tình sử bất hủ này!
 
Trích “Tiễn dặn người yêu” toàn tập - Nguyễn Khôi (biên soạn) 418 trang, khổ 13×19,nxb VH Dân tộc-Hà Nội - năm 2000.

Bài đã đăng “Kỷ yếu Hội Nghị Chương trình Thái Học” Hà Nội 2002

                                                                             NGUYỄN KHÔI
 
Nguồn:
http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/dao-tao/2206-kho-binh-v-sng-ch-son-sao.html